In maart verscheen het eerste boek van Elke Wiss: ‘Socrates op sneakers’ – Een filosofische gids voor het stellen van goede vragen. De titel vond ik geweldig, maar vragen stellen, dat kan ik toch al? Ik verwachtte niet dat ik er iets van kon leren.

Haar aanwezigheid en posts op LinkedIn intrigeerden me echter, en toen het boek bovendien binnen twee maanden de nummer 1 positie op Managementboek haalde, benaderde ik Elke voor een interview.

Dat bleek een goede zet, want wat heb ik me vergist! Elke stelde voor om een boekenruil te doen, dus ik stuurde haar een exemplaar van ‘Van passie naar boek’, en kreeg van haar ‘Socrates op sneakers’. Zodra ik begon te lezen was ik verkocht!

Het boek begint met een verhaal over een vraag die Elke iemand jaren geleden niet durfde te stellen, en wat er gebeurde toen ze dat toch deed. Toen ik dat las realiseerde ik me dat vragen stellen blijkbaar helemaal niet zo ‘gewoon’ is als ik dacht, wilde ik er meer over weten, en las ik het boek in twee dagen uit.

Dit interview gaat dan ook niet alleen over schrijven en uitgeven, maar over de inhoud van haar boek. Want creativiteit is wat ik jou als lezer mee wil geven. Juist als je een boek schrijft, is creatief, kritisch denken een belangrijke vaardigheid die je boek diepgang geeft en sprankelend maakt.

Wat was de aanleiding voor jou om ‘Socrates op sneakers’ te schrijven? Waarom moest dit boek er komen?

Ik ben geschoold in gesprekken en dialogen voeren, helder denken en vragen stellen, en voelde hoe mijn gesprekken daar enorm van zijn opgeknapt. Een aantal van die principes kan iedereen gebruiken, zoals Socratische principes en vraagtechnieken. Want veel mensen hebben behoefte aan betere gesprekken, maar weten niet goed hoe ze daar kunnen komen.

Op een avond reed ik in het donker over de snelweg. Zoals ik dat wel vaker doe, dacht ik na over het leven en de dood, hoe het met me ging, en of ik op de goede weg was. Ik dacht, goh, wat gaat zo’n auto eigenlijk hard. Stel je voor dat ik nu in de vangrail beland en het is over. Ben ik dan tevreden met hoe het gaat, met hoe ik mijn leven leef? Of heb ik dan iets laten liggen?

Het antwoord was heel duidelijk: ja, dan heb ik iets laten liggen! Dan is er een boek wat ik had willen schrijven voordat ik de aarde zou verlaten. Op dat moment realiseerde ik me dat ik dat boek nu moest gaan schrijven.

Een paar dagen erna deelde ik een filmpje op LinkedIn waarin ik aankondigde dat ik een boek ging schrijven, en waar het over zou gaan. Ik dacht, als ik dat doe gaan mensen straks vragen, hoe is het met je boek? Het is zo rot als ik dan moet zeggen dat ik nog niets heb. Dat was voor mij de stok achter de deur die ik nodig had.

Hoe heb je het schrijfproces aangepakt? Heb je eerst een plan gemaakt, of ben je gewoon begonnen met schrijven?

Ik ben inderdaad begonnen met een plan. Ik had al wat materiaal van de blogs die ik schreef en ben gaan hiermee gaan zitten. Welke steunpilaren zou ik kunnen bedenken om het hele spectrum van vragen stellen te kunnen behandelen?

De eerste pilaar werd, waarom stellen we vaak niet zulke goede vragen? Hoe komt dat? Wat zijn daar de oorzaken van? Pilaar twee werd de kern van het boek, de Socratische houding en hoe je die kunt trainen en ontwikkelen. De derde pilaar werd, lezers voorzien van technische tips en vraagtechnieken.

Toen dacht ik, ja dan heb je een vraag gesteld, maar dan volgt er als het goed is een gesprek of een dialoog. Hoe voorkom je dan dat je toch weer vervalt in allerlei valkuilen en hou je een goed gesprek op gang? Van daaruit ontstond de vierde pilaar: hoe kom je van een enkele vraag naar een gesprek waar diepgang en flow in zit.

Deze vier hoofdthema’s ben ik vervolgens gaan uitwerken in research, verhalen, theorie en praktische oefeningen. Zo is het boek geleidelijk steeds verder ontstaan.

Voordat je ‘Socrates op sneakers’ schreef richtte je je bedrijf op, ‘De Denksmederij’. In je boek noem je verschillende voorbeelden uit de praktijk, waarin je werkt met particulieren, maar ook met groepen in bedrijven.

Vragen stellen is voor creatieve professionals de normaalste zaak van de wereld, dat leer je al tijdens de opleiding. (Hoewel dat in het begin best lastig is, want inderdaad, we zijn het niet gewend.) Volgens mij is dat de enige manier om werk beter en interessanter te maken, want, zoals jij zo treffend schrijft in je boek: “Het feit dat we denken zeker te weten weerhoudt ons ervan wezenlijke vragen te stellen.”

Als je vragen stelt bij wat je al weet, wordt je gedachtewereld veel rijker. Dat geldt volgens mij ook voor wat je creëert, of dat nu tekst is of beeld, of iets heel anders. Als je jezelf geen kritische vragen durft te stellen, niet durft of wilt onderzoeken of wat je hebt bedacht echt de beste oplossing is, blijft alles wat je maakt middelmatig. Door vragen te stellen, daag je jezelf uit om het beste uit jezelf te halen en veel beter werk te maken.

In je boek geef je een mooi voorbeeld: “Kinderen hebben die vragende, onwetende houding van nature. Ze zijn continue verwonderd, onderzoeken dat het een lieve lust is en stellen de mooiste vragen. Omdat ze weten dat ze het nog niet weten.” Dit haalde ik ook al eens aan in een artikel, want volgens mij wordt die houding ons al op de kleuterschool afgeleerd. Daardoor raken we een groot deel van ons creatieve vermogen kwijt, en het is de kunst om die weer terug te vinden.

Geloof jij dat we dat creatieve vermogen terug kunnen krijgen door (weer) vragen te leren stellen?

Ja, dat geloof ik zeker! We leren kinderen heel erg om niet zelf na te denken, om niet creatief te zijn, en om geen vragen te stellen die wij als onwenselijk bestempelen. De wereld is juist gebaat bij creatieve, kritische denkers. Bij mensen die wél vragen stellen, die niet aarzelen en hun ideeën uit durven te spreken.

Nu denken we snel dat als je toegeeft dat je iets niet weet, je misschien een beetje dom bent. Als iemand een vraag stelt die we niet goed snappen giechelen we maar wat. Dat is zonde!

Het is dus de kunst om die natuurlijke verwondering, dat onderzoekende wat kinderen hebben, te behouden. En voor ons, voor wie het al te laat is, om dat weer terug te vinden. Dat kun je doen door weer vragen te leren stellen, maar vooral door je te trainen in de verwonderde Socratische houding. (Die houding beschrijft Elke in haar boek als “nieuwsgierig blijven, onwetend, uitdagend, en altijd maar doorvragen”.)

Op welke manier kan vragen leren stellen teams in bedrijven versterken?

Ik denk dat je teams in bedrijven versterkt door vragen te stellen wanneer je elkaar en jezelf toestaat om dingen soms niet te weten. Wanneer je het als normaal gaat zien dat we meer niet weten dan wel. Als je accepteert dat er in een vergadering van een uur niet per se zes knopen doorgehakt hoeven worden. Dat je er ook eentje kunt doen en daar een onderzoekgesprek over kunt voeren.

Door onderzoekgesprekken te voeren en door vragen te stellen, wordt voor jezelf helder hoe je ergens in staat, maar ook wordt in een groep veel duidelijker welke visies dominant zijn en welke niet. Dat werkt op zich al versterkend. Als je elkaar vragen durft te stellen en je ook durft te laten bevragen, werkt dat door op heel veel lagen. Zowel op de praktische laag als ook op de laag van verbinding.

‘Socrates op sneakers’ is uitgegeven door een uitgever. Waarom heb je daarvoor gekozen?

Vooral omdat ik dacht, ik wil dat boek kunnen schrijven en me daarop kunnen concentreren, op de inhoud. Ik vond het heel fijn om het proces daaromheen aan ervaren handen uit te kunnen besteden.

Natuurlijk had ik het ook zelf uit kunnen geven, maar volgens mij komt daar veel meer bij kijken dan wanneer je een uitgever hebt. Die heeft al duizenden keren met dat bijltje gehakt en weet van de hoed en de rand.

Een andere reden was financieel. Wanneer je je boek zelf uitgeeft, zal je investeringen moeten doen. Ik vond het prima om een deel van de opbrengst aan de uitgever af te staan in ruil voor ontzorging. Want dat is wat ze doen.

Wat ik ook heel belangrijk vond is dat mijn uitgever een grote PR-afdeling heeft. Zij hebben heel veel kranten- en radio-interviews geregeld, waardoor mijn boek een groter podium heeft gekregen dan wanneer ik alles zelf had gedaan.

Zie jij je boek als een apart product, of maakt het deel uit van je volledige aanbod? Op welke manier ondersteunt het boek je aanbod en je bedrijf?

Beide. Het boek is een apart product, want als ik of mijn bedrijf er ooit niet meer zijn, dan is het boek er nog wel. Tegelijkertijd is een boek natuurlijk maar één middel om je boodschap voor het voetlicht te krijgen.

Mijn boodschap is dat ik mensen wil helpen betere vragen te stellen en kritischer en creatiever wil laten nadenken. Dat kan in een boek, maar ook in een training of een workshop. Een boek helpt daar natuurlijk wel bij.

Omdat mijn boek inmiddels een heel groot podium heeft, weten de mensen de weg naar creatieve denktrainingen of praktische filosofen veel makkelijker te vinden. Niet alleen mij, maar ook mijn collega’s.

Ik wilde de praktische filosofie toegankelijker maken, en dat is gelukt. In die zin ondersteunt het boek dus zeker mijn aanbod en bedrijf, maar het staat er tegelijkertijd ook los van.

Op social media plaatste je een emotioneel filmpje van het moment waarop je je eerste boek uitpakte. Zo mooi en herkenbaar!

Je boek kwam precies van de drukker op het moment dat de coronamaatregelen ingingen. De boeklancering kon daardoor niet doorgaan en inmiddels is je boek al opnieuw gedrukt en heeft het op 1 gestaan in de Managementboek top 100. Toch is een boeklancering normaal gesproken wel de bekroning op een aantal maanden of soms zelfs jaren schrijven, het vieren van een mijlpaal. Komt er alsnog een boeklancering aan?

Ja, dat is een goede vraag… Dat weet ik eigenlijk niet zo goed. Het zou een hartstikke leuk feestje zijn geworden, met cup cakes met mini-afbeeldingen van het boek erop, een mini-workshop en champagne natuurlijk.

Inmiddels is het boek zo’n twee maanden uit en is het al zo’n groot succes, dat is echt ongelofelijk. Er zijn 12.000 boeken gedrukt en inmiddels zijn daar al zo’n 8.000-9.000 van verkocht. (De middag nadat Elke me de antwoorden op de vragen stuurde bleken het er zelfs al 10.000 te zijn!) Van een boeklancering kunnen we daarom niet meer spreken, dat moment is echt wel voorbij.

De uitgever zei van de week, misschien moeten we gewoon een feest geven om te vieren dat je boek een bestseller is. Tegelijkertijd denk ik, waarschijnlijk mogen we pas in september weer met grote groepen bij elkaar komen. Als het tegen die tijd goed voelt wil ik zeker nog wel een feestje vieren, maar dat wordt dan wel een heel ander feestje dan een boeklancering. Misschien een event of een workshop, of iets met andere sprekers.

Voor de buitenwereld is een boek met zulke verkoopaantallen natuurlijk een gigantisch succes. Is het dat voor jou ook? Of heb je een ander doel voor ogen met je boek en is dit daar alleen een onderdeel van? Een stap naar het bereiken van je daadwerkelijke doelen?

Ja, het boek is een enorm succes, tegen mijn verwachtingen in. Hoewel, ik had er eigenlijk niet zoveel verwachtingen van…

Toen de coronacrisis begon heb ik nog aan mijn uitgever gevraagd of we dit nu wel moesten doen. Wie zit er op zo’n moment in hemelsnaam te wachten op een boekje dat getiteld is ‘Socrates op sneakers’? Maar ik ben heel blij dat we het toch gedaan hebben!

Ik had nooit durven dromen dat zoveel verschillende mensen zo ongelofelijk enthousiast zouden reageren op mijn boek, en ook de moeite nemen om dat op social media te delen. Onbekenden die een foto plaatsen en vertellen wat ze aan het boek hebben gehad, of die mij persoonlijk een mailtje of een berichtje sturen met ‘mijn vriend is je boek aan het lezen en ik merk nu al dat we andere gesprekken hebben’. Dat vind ik fantastisch!

Tegelijkertijd is het boek ook een onderdeel van mijn missie: meer creatief denken, meer vragen stellen, meer praktische filosofie in de wereld brengen. Dat kan met een boek, maar ook met lezingen en workshops. Het boek is in die zin een goede katalysator van dat alles. Het zorgt ervoor dat ik vaker gevraagd word en beter vindbaar ben, maar ook dat mijn collega’s meer aanvragen krijgen voor denkgesprekken.

Daar wordt de wereld een stukje mooier van en dat is ook een doel van het boek: de wereld van de praktische filosofie en creatief denken toegankelijker maken en meer integreren in ons dagelijks leven.

Wat zou je mee willen geven aan lezers die overwegen een boek te gaan schrijven voor hun bedrijf?

Praat erover met mensen die al eens een boek hebben geschreven. Verzamel zo veel mogelijk ervaringen om je eigen veronderstellingen te toetsen, want mensen hebben soms de gekste ideeën over wat het betekent om een boek te gaan schrijven.

Ken jezelf. Schat in hoe jij goed functioneert. Schrijf je makkelijk in de ochtend of juist in de middag? Heb je een werkplek nodig? Heb je een schrijfbuddy nodig die je af en toe bij de les houdt? Ken je jezelf als iemand die snel opgeeft, die denkt, ik vind het opzetten van zo’n boek wel leuk, maar het hele uitwerken niet? Heb je misschien een coauteur nodig waar je het samen mee kan doen?

Hoe beter je jezelf kent, en de veronderstellingen die jij hebt over het schrijven van een boek, hoe succesvoller je plan wordt.

Vraag je ook af of je het zelf wilt gaan uitgeven of dat je bij een uitgever terecht kan. Laat je boek eens lezen door een literair agent. Die zijn bekend met de boekenwereld en kunnen vrij snel inschatten of jouw idee kans van slagen heeft.

Ten slotte: beloon jezelf. Als je eenmaal aan het schrijven bent, bedenk dan kleine incentives. Als ik dit hoofdstuk af heb trakteer ik mezelf op een bioscoopje, of als ik het hele manuscript heb ingeleverd neem ik mijn geliefde mee uit eten, of iets anders waar je blij van wordt. Schrijven is een langdurig proces, dus het is goed om jezelf af en toe iets leuks in het vooruitzicht te stellen om het vol te houden.

Heb je van het schrijven genoten en overweeg je het nog eens opnieuw te doen?

Ik heb er enorm van genoten! Ik schreef altijd al graag, maar realiseer me nu dat ik er nog meer mee zou willen doen en er tot op zekere hoogte ook mijn brood mee zou willen verdienen. Ik zou bijvoorbeeld wel een wekelijkse of maandelijkse column willen in een blad of tijdschrift.

Ik vind schrijven ongelofelijk leuk en ik word er heel erg blij van. Het is misschien wel een van mijn lievelingsdingen om te doen, en ik wil zéker nog veel boeken schrijven. Er ligt nog een boekplan voor filosofische verhalen met daarbij filosofische denkvragen, voor zowel kinderen, jongeren alsook volwassenen, een beetje in de stijl van Toon Tellegen. (Die schrijft kinderverhalen waarin dieren de hoofdrol spelen, met filosofische diepgang.) Ook heb ik nog wat andere schrijfsels op de plank liggen, meer poëzie en gericht op theater. Daar zou ik ook nog wel iets mee willen doen. En ik zou nog een boek willen schrijven over kritisch denken en denkvaardigheden.

Dus plannen en zin genoeg! Een leven als schrijfster, spreker en trainer, daar word ik heel blij van, en ik hoop anderen met mij.

Elke Wiss (1986) is theatermaker, praktisch filosoof, trainer en spreker. In 2009 studeerde zij af aan de Toneelacademie in Maastricht als regisseur en theaterdocent. Sindsdien geeft ze trainingen, workshops en lessen in speltechniek, tekstbehandeling en regie, en maakt ze voorstellingen met theater- en zanggroepen.

Als sprekersregisseur traint ze mensen in beter spreken en presenteren. Als praktisch filosoof voert ze denkgesprekken, individueel en in groepen. Ze geeft trainingen, lezingen en workshops in kritisch denken, creativiteit en de kunst van het vragen stellen. Haar bedrijf De Denksmederij is een bureau voor creatief denken en praktische filosofie. 

Je kunt ‘Socrates op sneakers’ bestellen via Managementboek (aff) en alle andere boekhandels.

Coverfoto: Elke Verbruggen fotografie